19 kwietnia 2019, 13:30
Gala finału IV Konkursu „Najlepsza książka o historii i myśli politycznej Narodowej Demokracji” organizowany przez Fundację Narodową im. Romana Dmowskiego, odbyła się w dniu 23 marca w Sali audiowizualnej im. Karola Beyera w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.
Do finału wytypowano 13 książek. Jan Engelgard, przewodniczący Jury odczytał protokół końcowy Komisji Konkursowej. Oto jest treść:
„Komisja Konkursowa w składzie: Jan Engelgard (przewodniczący), Przemysław Piasta i Adam Śmiech (członkowie) działając na podstawie paragrafu 3 i 4 Regulaminu Konkursu „Najlepsza książka o historii i myśli politycznej Narodowej Demokracji”, po przeanalizowaniu treści książek nominowanych do Nagrody Fundacji Narodowej im. Romana Dmowskiego, postanowiła co następuje:1. Nagrodę Główną przyznać Janowi Waskanowi za pracę „Idea państwa narodowego w myśli politycznej Romana Rybarskiego do 1939 roku”, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2018, ss. 311. Monografia jest dogłębnym i bogato udokumentowanym studium myśli politycznej prof. Romana Rybarskiego, wybitnego polityka Narodowej Demokracji, ekonomisty i teoretyka myśli gospodarczej. Autor omówił poglądy Romana Rybarskiego na takie dziedziny życia narodowego, jak koncepcja państwa, ustroju politycznego, ustroju gospodarczego i społecznego oraz miejsca Polski w Europie. Rybarski łączył swoje zaangażowanie ideowe po stronie Narodowej Demokracji z obiektywizmem cechującym wybitnego naukowca. Niejednokrotnie jego poglądy na wiele kwestii, w tym gospodarczych, różniły się dominującej w latach 30. XX wieku tendencji. Po dziś dzień jego dokonania intelektualne i heroiczna droga życiowa budzą szacunek także wśród przeciwników obozu Narodowej Demokracji. Praca Jana Waskana jest najpełniejszym i najlepiej udokumentowanym do tej pory portretem ideowym Romana Rybarskiego.
2. Wyróżnienie przyznać Tadeuszowi Majcherkowi i Wydawnictwu von borowiecky za edycję publicystyki Adolfa Nowaczyńskiego pt. „Z bojów Adolfa Nowaczyńskiego. Wybór źródeł”, tom 1-3. Adolf Nowaczyński należał do droga najbardziej znanych i cenionych publicystów okresu II Rzeczypospolitej. Znane są jego felietony słynące z ostrej formy i często szyderczego tonu, mniej znana była i jest jego publicystyka polityczna poświęcona sprawom zagranicznym i wewnętrznym. Zasługą Wydawnictwa von borowiecky oraz historyków Arkadiusza Mellera i Sebastiana Kosiorowskiego – jest przypomnienie tej publicystyki.
Jan Engelgard, przewodniczący Jury, Przemysław Piasta, członek, Adam Śmiech, członek”.
Laureat Nagrody, prof. Jan Waskan z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy odebrał Nagrodę z rąk Jana Engelgarda i Przemysława Piasty. Witając zgromadzonych podziękował Komisji Konkursowej i jej Przewodniczącemu za to szczególne wyróżnienie i pogratulował wszystkim nominowanym, zaznaczając, że praca każdego z nich wnosi istotny wkład do myśli politycznej, a zwłaszcza myśli związanej z Narodową Demokracją popularnie zwaną endecją. Prof. Jan Waskan przedstawił również osoby towarzyszące mu na Gali – swoją żonę Hannę oraz przyjaciół w osobach ambasador Ewy Dębskiej i przyjaciela z lat studiów ministra Wojciecha Kraja.
Następnie laureat odniósł się do swojej nagrodzonej książki i osoby Romana Rybarskiego. Podkreślił, że pozostawił on szereg licznych prac z zakresu ekonomii i historii gospodarczej. Zaznaczając, że najbardziej znane prace w sensie socjologiczno-politologicznym to: „Naród, jednostka i klasa” oraz „Siła i Prawo”. Zaliczany on był do ludzi myśli i czynu, którzy w znaczny sposób przyczynili się do rozwoju polskiej myśli politycznej, a pewne zasady i kanony jego myśli do dzisiaj pozostają aktualne.
Prof. J. Waskan podkreślił, że przedstawił działalność R. Rybarskiego w czterech okresach: Pierwszy podokres to lata 1916-1919 – wydawanie miesięcznika „Rok Polski” jako organu mobilizacji opinii publicznej na rzecz niepodległości i pierwsze lata niezależności do zamachu majowego 1926 r. Momentem przełomowym w jego karierze był fakt powołania w 1919 r. na eksperta delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu. Tam następuje bliższy kontakt z Romanem Dmowskim. Pozycja Rybarskiego w latach dwudziestych gwałtownie w partii rośnie. Zauważają to w swych wspomnieniach czołowi działacze ruchu narodowego jak Juliusz Zdanowski i Stanisław Rymar. W tamtym okresie Rybarski był głównym ideologiem partii. Wchodzi też do władz Obozu Wielkiej Polski, który miał być przeciwwagą dla zwycięskich w 1926 r. piłsudczyków.
Okres drugi to lata 1928-1935 kiedy nieprzerwanie od wyborów parlamentarnych 1928 r. Rybarski pozostaje prezesem Klubu Narodowego w Sejmie. Stopniowo jednak pomiędzy Rybarskim a Dmowskim pojawiają się różnice. Ich bliska współpraca od początku lat trzydziestych zaczęła zanikać. Przyczyny tego wiązały się z „młodymi” Obozu Wielkiej Polski. Młodzi krytykowali dotychczasową taktykę „starych” nastawionych na działalność parlamentarną. Jedni z nich myśleli o porozumieniu z sanacją, inni o radykalnych działaniach. Dmowski dostrzegając groźbę przejścia „młodych” na stronę przeciwnika zaczął kokietować rzeczników „rewolucji narodowej”, stwarzając wrażenie, że jest ich zwolennikiem. Wśród starych główną rolę odgrywała grupa profesorska, zwana też grupą liberalną a jej niekwestionowanym przywódcą był Roman Rybarski. On i zbliżeni do niego działacze szukali na początku lat 30-tych pokrewnych sił do walki z obozem sanacyjnym. Rybarski podejmował rozmowy z ludowcami a nawet i z przywódcą PPS Mieczysławem Niedziałkowskim, chciał tą walkę prowadzić drogą wyłącznie parlamentarną.
Okres trzeci, wprowadzanie przez obóz sanacyjny w 1935 r. nowej ordynacji wyborczej prowadziło do bankructwa parlamentarnego sposobu walki. Laureat podkreślił, że była to osobista klęska Rybarskiego. Od 1935 władzę w SN przejmowali „młodzi” Rybarski pozostawał we władzach partii, ale też zaczął zdawać sprawę, że w partii jest o jednego Romana za dużo. Aktywny był zwłaszcza na terenie publicystyki.
Okres czwarty to lata wojny 1939-1941 i aktywność Rybarskiego w konsolidacji wszystkich sił na walce z okupantem. Powracał jakby do swoich idei z początku lat 30-tych. Jednak w maju 1941 r. następuje największa wpadka w Stronnictwie Narodowym. Aresztowanych zostało blisko 70 osób, w tym większość działaczy i członków Stronnictwa Narodowego łącznie z Romanem Rybarskim. Po krótkim śledztwie na Pawiaku trafia do Auschwitz gdzie na początku 1942 r. kończy swoje twórcze życie.
Laureat w części końcowej odniósł się do wcześniej wspomnianych kanonów myśli politycznej Rybarskiego, które swe źródła miały w cywilizacji rzymskiej. Podkreślił, że obawiał się on instrumentalizacji prawa w dziedzinie ustrojowej. Zaznaczył, że opowiadał się on konsekwentnie za ideą równowagi władz i właściwych relacjach między parlamentem i rządem. Zauważał, że obok władzy wykonawczej i parlamentu powinien być trzeci czynnik w postaci władzy nadrzędnej – prezydenta. Miał on być symbolem jedności i powagi państwa.
Prof. Jan Waskan wskazał że nurt, który reprezentował Rybarski odbiegał od stereotypu i potocznej interpretacji obozu narodowego jako radykalnej prawicy, gdyż Rybarski i jego grupa opowiadała się za poszanowaniem prawa, wolności i swobód obywatelskich, a także uwzględniania w działaniach politycznych charakteru narodowego jako nieodzownego składnika tożsamości narodowej. Nurt ten ukazywał wielowymiarowość i różnorodność ideologii nacjonalistycznej.
Pod nieobecność nagrodzonego wyróżnieniem Tadeusza Majcherka z Wydawnictwa von borowiecky – Maciej Motas przybliżył zebranym edycję publicystyki Adolfa Nowaczyńskiego, w tym ostatniego tomu pt. „Z bojów Adolfa Nowaczyńskiego. Wybór źródeł. Tom III. W cieniu swastyki (1932-1934)” (Warszawa 2018). Opracowania wyboru dokonali Arkadiusz Meller i Sebastian Kosiorowski, którzy w kolejnej już części wyboru publicystki autora „Małpiego zwierciadła” zdecydowali się przypomnieć artykuły poświęcone przede wszystkim tematyce niemieckiej. Nowaczyński w typowy dla siebie sposób, nie stroniąc od ostrych polemik, ciętej ironii i dużej dawki humoru, ukazał w przywołanych tekstach stosunek do zdobywającego w ówczesnych Niemczech władzę ruchu narodowo-socjalistycznego. Publicysta postrzegał nazistów początkowo jako siłę mogącą uzdrowić Niemcy, zarówno pod względem moralnym, jak i gospodarczym. W drugiej połowie lat 30. ub. wieku autor „Fryderyka Wielkiego” dokonał zasadniczego przewartościowania swojej oceny nazizmu, uważając go za największe zagrożenie dla bytu niepodległej Polski.
Warto dodać, że przed częścią oficjalną aktor Bogdan Kozyra przedstawił zebranym fragmenty monodramu swojego autorstwa poświęcone Romanowi Dmowskiemu. Zaprezentował fragment o pierwszych latach działalności lidera Narodowej Demokracji. Publiczność mogła wysłuchać m.in. protokołu zeznania Dmowskiego, jakie miało miejsce w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej z 1892 roku. Został on niedawno przetłumaczony z języka rosyjskiego (oryginał akt śledztwa dotyczącego manifestacji w dniu 3 maja 1891 roku znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych).
Tak jak zawsze nie zawiodła publiczność – sala była wypełniona po brzegi. Przybyli stali bywalcy i nowi goście, w tym m.in. Lech Jęczmyk, Andrzej Szczęśniak, Henryk Klata, Wiesław Kosobudzki, Zbigniew Okorski, Bogusław Szymański, Marzena Zawodzińska, Barbara Maciejewska, Antoni Gut, Jerzy Zieliński, Maciej Eckardt, Zbigniew Lipiński, Jacek Marczyński, Arkadiusz Miksa, Paweł Tomasik, Tadeusz Kowalczyk, Bogdan Piętka, Ronald Lasecki, Agnieszka Piwar, Bartłomiej Starzec, Agata Marczewska, Halina Ostowicz, Leszek Więckowski.
